Wydarzenie! Nowa książka o Stanisławie Lemie! (Lem jako filozof)

[Q]

Wiesz, nie chcę tu wyjść na jakiegoś obrońcę lemowskiej ortodoksji za wszelką cenę, tym bardziej, że ani przy rozmowie Lem-Szczepański, ani przy powstaniu "Korzenia", mnie nie było, ale chciałem zwrócić Twoją uwagę, iż można wierzyć w doktrynę, odrzucając jej obserwowaną realizację (i tąż przeprowadzającą instytucję), dowodem choćby niejaki Luter.
Zauważ przy tym - uważam to za znamienne - że J.J.Sz. wspomina wyraźnie, iż S.L. nawracał go na marksizm, nie na uwielbienie dla Stalina (którego, wraz z jego świtą, uważał za partaczy i durniów, jak wynika z kontekstu).
(Parodystyczny Miczurenko ględzący o Marksie i Engelsie, i używający ich nazwisk jak zaklęć, może być przykładem takiego durnia, nie musi być zaraz dowodem antymarksizmu Autora, tak jak pojawienie się w powieści prześmiewczo ukazanego świętoszkowatego idioty z Bogiem na ustach nie dowodzi koniecznie, że pisał ją ateista.)
W takim wypadku jedynym przejawem "oportunizmu" Patrona byłby fakt, iż nie czytał "Korzenia" publicznie, a w "Obłoku..." nie napisał wprost: "Marks - tak, Lenin ze Stalinem - NIE!!!", ale w takim sensie "oportunistami" byli wówczas wszyscy, poza siedzącymi po lasach i więzieniach.

ps. Analogii religijnych używam b. świadomie, marksistowska nadzieja, że ze wszelkiego nieszczęścia i tak musi wyniknąć szczęsny komunizm niewiele różni się bowiem od typowego dla monoteizmów przekonania, że siła wyższa ostatecznie z każdego zła wyprowadzi dobro.

[olkapolka]

Szczepański o Lemie w 1952 roku:

Od powrotu z urlopu nachodzi mnie Lem i nawraca. Może nie tyle na sam marksizm, ile na aprobatę marksizmu. Mówi bardzo błyskotliwie, ma zdecydowaną koncepcję przyszłości i koniecznych przeobrażeń kultury. Ma bardzo dużo racji. Jedno jest niepokojące: żaden z aktualnych minusów rzeczywistości nie stanowi dla niego argumentu przeciw teoretycznej zasadzie. Wszystko, co nie wychodzi i nie klapuje, jest winą partaczy i durniów nie umiejących realizować tej zasady

"Korzenie":

Miczurenko: Fe, fe. Oparłem się o Łysiurina. O, my agrobiolodzy radzieccy możemy wszystko. Wszystko można, co nie można, tylko z Marksem i Engelsem (huczne brawa).

Krótko - nie wierzę, że jedna i ta sama osoba może w 1951 roku napisać "Korzenie", a rok później nawracać najbliższego przyjaciela na marksizm (lub jego aprobatę) i postulować ignorowanie patologii, które marksizm w praktyce rodzi. Ówczesna postawa Lema, jesli wierzyć Szczepańskiemu - to typowe, naiwne i niestety do dziś spotykane "idea jest dobra, tylko ludzie źli". Nie tak jest w "Korzeniu".

Przeczytałam pięć tomów dziennika Szczepańskiego - szósty leży na biurku i czeka na swój czas.
Kiedyś już zrobiłam wypiski z tomu pierwszego - z niego ów cytat, który podajesz.
Jest tam także wpis z 31 I 1953:
W ubiegłą niedzielę byłem z Lemem w Przegorzałach u Hussarskich. [...] Lem czytał sztukę kukiełkową, którą razem z H[ussarskim] napisali. Bardzo dowcipna i dobra.
Z przypisem: Być może chodzi o satyryczną groteskę „Korzenie”

Czyli "Korzenie" mogą być datowane na rok 1952/1953.

Tutaj więcej:
https://forum.lem.pl/index.php?topic=172.msg78654#msg78654

[Ptr]

Jest tam także wpis z 31 I 1953:
W ubiegłą niedzielę byłem z Lemem w Przegorzałach u Hussarskich. [...] Lem czytał sztukę kukiełkową, którą razem z H[ussarskim] napisali. Bardzo dowcipna i dobra.
Z przypisem: Być może chodzi o satyryczną groteskę „Korzenie”

Czyli "Korzenie" mogą być datowane na rok 1952/1953.

Tylko że "Korzenie" to nie jest sztuka kukiełkowa. Co do współautorstwa z Hussarskim to nie wiem, ale wydawało mi się, że "Korzenie" jest tylko Lema, może się mylę. A przypis czyj i z jakiego czasu?

[Lieber Augustin]

Jest tam także wpis z 31 I 1953:
W ubiegłą niedzielę byłem z Lemem w Przegorzałach u Hussarskich. [...] Lem czytał sztukę kukiełkową, którą razem z H[ussarskim] napisali. Bardzo dowcipna i dobra.
Z przypisem: Być może chodzi o satyryczną groteskę „Korzenie”

Czyli "Korzenie" mogą być datowane na rok 1952/1953.

Hm. Znaczy Pani Barbara myli się, datując "Korzenie" na rok 1949?
Utwór Lema miał podobny charakter. Napisany jeszcze w czasach studenckich jest niby-operą o świetlanej przyszłości komunizmu i geniuszu Stalina. Pisarz wykonywał go tylko dla swojego najbliższego grona znajomych - Romana Husarskiego i jego późniejszej żony, Haliny Burton, a także m.in. Jana Józefa Szczepańskiego i Aleksandra Ścibor-Rylskiego.

Wśród osób dopuszczonych do tego kręgu była też studentka medycyny Barbara Leśniak, która potem została żoną Lema.

- Po raz pierwszy usłyszałam ten utwór na pewno jeszcze w czasach kawalerskich Staszka, chyba około roku 1949 - wspomina Barbara Lem.
- Staszek sam wcielał się we wszystkie postacie, najlepszy był w roli kobiecej. Wykonywał to tak długo, jak długo Stalin żył - najwyraźniej potrzebował takiego odreagowania.
https://wyborcza.pl/1,75410,5801342,Odkryto_niepublikowane_utwory_Stanislawa_Lema_.html

[olkapolka]

Jest tam także wpis z 31 I 1953:
W ubiegłą niedzielę byłem z Lemem w Przegorzałach u Hussarskich. [...] Lem czytał sztukę kukiełkową, którą razem z H[ussarskim] napisali. Bardzo dowcipna i dobra.
Z przypisem: Być może chodzi o satyryczną groteskę „Korzenie”

Czyli "Korzenie" mogą być datowane na rok 1952/1953.

Tylko że "Korzenie" to nie jest sztuka kukiełkowa. Co do współautorstwa z Hussarskim to nie wiem, ale wydawało mi się, że "Korzenie" jest tylko Lema, może się mylę. A przypis czyj i z jakiego czasu?

Kukiełkowa-nie-kukiełkowa...można żywym aktorem zagrać, można kukiełką, osoby drrramatu też dosyć...kukiełkowe.
Tom pierwszy został wydany w 2009 roku, za przypisy odpowiada pan Tomasz Fiałkowski - konsultacja: prof.dr hab. Henryk Markiewicz.
Oczywiście w rozmowach z Fiałkowskim Lem również wspomina "groteskową operę" o Stalinie.

Hm. Znaczy Pani Barbara myli się, datując "Korzenie" na rok 1949?

Nie mam pojęcia.
Sam Lem w liście do Remuszki napisał w 1989 roku:
"Napisałem w roku 51 cudowny dramat KORZENIE [o "korzeniu się przed Zachodem"], osoby: Awdotja Niedonagina-Praksywwiotina [? - SR], Warfałamotwiej Bartuchyłtimuszenko, biolog radziecki Miczurenko, uczeń Łysiurina, pracownik Iz Organow, Anichwili Tegonieradze, i sam Towarzysz Stalin, niestety: tekst zginął, na taśmie zaś (grałem SAM wszystkie role) ok. 1/3 dyabli wzięli (magnetofon). Nie wiadomo, czemu. Wielka to szkoda Kultury Narodowej, PRON by się uśmiał. Teraz tę sztukę zaraz by mi wystawili. Napisałem dla odpuszczenia pary, bo już mi soc bokiem-gardłem wychodził"

Wszystko w sumie jest w linkowanym wątku...daty się plączą, każdy pamięta inaczej...a sztuka jest kompletnie trzeciorzędna dla twórczości Lema.

[liv]

...a sztuka jest kompletnie trzeciorzędna dla twórczości Lema.

Taa...
Co dodać. Na nowe zapisy bym nie liczył;  Hussarski, Burton, Rylski nie żyją i nic nie wiem by zostawili zapiski tak szczegółowe jak Szczepańskiego.
Ale ze Szczepcia można coś jeszcze wycisnąć. To względem tego;

Osobiście wolałbym już dalej nie spekulować na tak skąpym materiale. Żeby iść w to głębiej, wypadałoby poszerzyć bazę: przeczytać nie tylko wszystkie zapisy Szczepańskiego z tych lat, ale także i inne dzienniki przyjaciół i znajomych Lema z tego czasu. Taka śledcza robota dla chętnych

Jedna ważna informacja - Szcz. prowadzi dziennik od 1945. Poznaje Lema (przynajmniej na tyle by ująć w zapiskach)we wrześniu 52 - to ten pierwszy zapis o namawianiu na marksizm. Taki jest początek, po kilku miesiącach Lem czyta już Szczepańskiemu kawałki swojej prozy, co potem będzie regułą.
Zatem do 52 Lem jest Szczepańskiemu "obcy".
Dla mnie to argument na rzecz wcześniejszej datacji, bo gdyby debiut był po 52 to na pewno Szczep, byłby pierwszym słuchaczem i by o tym wspomniał. Brak takiej notatki sugeruje, że utwór powstał przed początkiem ich znajomości.
Dodam, że do końca 56 (od 52) jest ok. 40 wpisów o Lemie (czasem z żoną - Lemy)
I teraz, czy wpis cytowany przez Olę

Jest tam także wpis z 31 I 1953:
W ubiegłą niedzielę byłem z Lemem w Przegorzałach u Hussarskich. [...] Lem czytał sztukę kukiełkową, którą razem z H[ussarskim] napisali. Bardzo dowcipna i dobra.
Z przypisem: Być może chodzi o satyryczną groteskę „Korzenie”

Może tyczyć "Korzeni"? IMHO - może.
Jeśli tekst jest starszy np. z czasów studenckich, to kumple przedstawiają go specjalnie dla Szczepańskiego, bo po co by dla siebie enty raz?
Jest nastrój, jest odludzie - bo to Przegorzały, samotnia H-B.
Kukiełki?
A kim są H-B?  - to artyści - rzeźbiarze. Maja w tym domu wszystkie narzędzia i surowce do zrobienia lalek.  Trudno wyobrazić sobie, że dla uatrakcyjnienia porobili pacynki?
Odegrali stary numer przed nowym kolegą "na bogato". Szczep nie musi orientować się w niuansach autorskich - pisze, jak mu się zdawało. Że robota wspólna, zresztą, może była wspólna - robili razem inne teksty.
To oczywiście zaledwie luźna hipoteza.
Dodam tylko, ale  to już zupełnie na czuja - dla mnie ten tekst powstał za życia Stalina (czyli do III. 53 roku). Jakoś mi, że z zmarłego Lem nie nabijałby się tak.
Nabijałby się - inaczej.

[Q]

Jakoś mi, że z zmarłego Lem nie nabijałby się tak.
Nabijałby się - inaczej.

Chyba w sedno. I nie chodzi tylko o pewną wrażliwość, czy przysłowiowe aut bene, aut nihil (spod którego tacy jak I.W.S. wydają się jednak wyjęci), ale i o jeszcze jedno - jaki właściwie byłby sens napisania "Korzenia" po śmierci Stalina i zakończeniu stalinowskiej epoki? Czy Szpotański tworzyłby "Gnoma" w erze późnego Gierka, a tym bardziej w III RP?^* Po co miałby to robić?

* https://wyborcza.pl/1,75410,554995.html

Edit:
Jeszcze jeden trop... (Powtórkowy zresztą, bo była o tym mowa zanim Ptr do nas zawitał.) Czy wyznawca Stalina, lub oportunista, wykręciłby się od podpisania listu, który wielu wówczas podpisało?
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezolucja_Związku_Literatów_Polskich_w_Krakowie_w_sprawie_procesu_krakowskiego

[Ptr]

Cóż, przyznaję, że niektóre argumenty przedmówców są ważkie. Być może kiedyś sprawa się wyjaśni ostatecznie. Mnie osobiście bardziej by odpowiadał młody Lem naiwniak, niż ten, który publikuje "Jacht Paradise", a do szuflady pisze "Korzenie". Jednak - amicus Plato, sed magis amica veritas.

[Q]

ten, który publikuje "Jacht Paradise", a do szuflady pisze "Korzenie"

Tylko to znów się niekoniecznie wyklucza...  Niechęć do Stalina i Sojuza nie musi oznaczać miłości do USA. Lem, który ledwo przeżył wojnę mógł mieć np. za złe Amerykanom, podjętą de facto już w roku 1950^*, decyzję o remilitaryzacji Niemiec Zachodnich.

* Kłania się - powstałe nie bez inspiracji przedstawicieli mocarstw zachodnich - memorandum Adenauera et cons.:
https://en.wikipedia.org/wiki/Himmerod_memorandum
I ekspresowa (w styczniu '51) pozytywna eisenhowerowa odpowiedź na nie (wtedy to po raz pierwszy od czasów goebbelsowych padły publicznie słowa o rycerskim Wehrmachcie).

[lemolog]

Reasumując - książkę W. Jaźniewicza uważam za bardzo dobrą, i polecam ją każdemu, kto czyta po rosyjsku. Sądzę, że nawet najlepsi znawcy twórczości Lema dowiedzą się z niej czegoś nowego i ciekawego.

Dziękuję za dobre słowa. Dla wszystkich chętnych - książka "Stanisław Lem" w formacie pdf:
https://cloud.mail.ru/public/ffBB/afjcqDVxV

[Q]

Teraz trudno będzie nawet w słowa ubrać, bo prezent dla nas wszystkich cenny... Pobrałem, oczywiście. Z rosyjskiego prawie wszystko pozapominałem, więc pewno będę brnął powoli, używając Translejta, ale jestem pewien, że warto .

[lemolog]

Paweł Okołowski, Głos Pana Lema. - Kraków: Universitas, 2021, 478 s.

https://universitas.com.pl/produkt/4153/Glos-Pana-Lema-Szkice-z-filozofii-czlowieka-wartosci-i-kosmosu-W-stulecie-urodzin-autora-Summy
https://instytutsprawobywatelskich.pl/pawel-okolowski-glos-pana-lema/

[lemolog]

czy książka pana Okołowskiego to poniekąd powtórzenie tez z jego poprzedniej publikacji?

Rozwinięcie! Spis treści:
Wstęp
1. Filozofia Lema
2. Problem z Lemem
3. Stanisława Lema pogląd na świat i świata wzgląd na Lema
4. Literat czy filozof?
5. Stanisław Lem: Lukrecjusz ze Lwowa
6. Antropologia Lema
7. Czym jest styl myślowy? Fleck a Lem
8. Czy Lem był egzystencjalistą? Camus a Lem
9. Lukrecjusz i Lem: antyklerykalizm, ascetyczny hedonizm i apologetyka religii
10. Dwie religie materializmu: Lukrecjusz i Lem
11. Patriotyzm i mizantropia u Lema i Lukrecjusza
12. Turpizm i wierność. O neolukrecjańskiej erotyce Stanisława Lema
13. Kosmos: przeznaczenie i łut szczęścia. Stanisława Lema filozofia losu
14. Podstawy prewidyzmu Stanisława Lema
15. Wolna wola na gruncie naturalizmu Lukrecjusza i Lema
16. Paradoks wskrzeszania z atomów
17. O innych rozumach. Poniechane Polowanie Stanisława Lema
18. Ciało jako fundament rozumu w noologii Stanisława Lema
19. Stanisława Lema myślenie słowami i myślenie obrazami
20. Oszukiwanie zmysłów. Rzeczywistość wirtualna według Stanisława Lema
21. Kołakowski a Lem
22. Lem o Leninie i Wellsie, oraz losie ludzkości
23. Państwo prawa w ujęciu Stanisława Lema
24. Dwa nihilizmy: ziemia Ulro według Stanisława Lema
25. Predestynacja a wolna wola. Młodzieńcze opowiadanie Stanisława Lema
26. Stanisława Lema teologia diabła
27. Lem a Gehlen. Kwestia wolicjonalności
28. Technologia i aksjologia: pentalog biolatryczny według Stanisława Lema
Aneks 1. Wiktor Jaźniewicz, Filozofia Stanisława Lema w świetle statystyk 

Aneks 2. Stanisława Lema teksty bez książek
Hauptsturmfuhrer Koestnitz
Wells, Lenin i przyszłość świata
Musztarda po obiedzie
Krach ostateczny
Lubią albo muszą
Człowiek wielkich przestrzeni
Kropla paląca
Rozważania sylwiczne CXXX

Nota bibliograficzna
Spis ilustracji
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy
-----------------------
Poz. 4, 7, 8, 13, 14, 17, 22, 24, 27, 28 - Pierwodruk w języku polskim

[Q]

Pentalog biolatryczny wiecznie żywy, czyli zeszłoroczny wywiad z dr. Okołowskim i - mam wrażenie - ubierania Lema w Wolniewicza cd.^*:
https://instytutsprawobywatelskich.pl/glos-pana-lema-latwe-zycie-z-morda-w-smietanie-prowadzi-do-technologicznego-gulagu/
(* Przy czym - by zapętlić do sąsiedniego wątku - doceniam P.O. uczciwe mówienie o potencjale zygoty, bez zrównujących łamańców. Natomiast co do reszty - wygląda mi na to, ze traktuje Mistrzową krytykę pewnych trendów tak, jak traktowano Mistrzową krytykę "ST", bez świadomości, że jednak namiętnie oglądał. Czyli - bazując na twardych lemowych słowach - wyostrza negację, pomijając czynnik fascynacji, bo przecież ani "Summa...", ani "Dialogi", ani wypowiedzi do ustynowiczowych dokumentów antytechnologiczne nie były.)

[A]

Pentalog biolatryczny wiecznie żywy, czyli zeszłoroczny wywiad z dr. Okołowskim i - mam wrażenie - ubierania Lema w Wolniewicza cd.^*:
https://instytutsprawobywatelskich.pl/glos-pana-lema-latwe-zycie-z-morda-w-smietanie-prowadzi-do-technologicznego-gulagu/
(* Przy czym - by zapętlić do sąsiedniego wątku - doceniam P.O. uczciwe mówienie o potencjale zygoty, bez zrównujących łamańców. Natomiast co do reszty - wygląda mi na to, ze traktuje Mistrzową krytykę pewnych trendów tak, jak traktowano Mistrzową krytykę "ST", bez świadomości, że jednak namiętnie oglądał. Czyli - bazując na twardych lemowych słowach - wyostrza negację, pomijając czynnik fascynacji, bo przecież ani "Summa...", ani "Dialogi", ani wypowiedzi do ustynowiczowych dokumentów antytechnologiczne nie były.)

Ale Kawecki tam oberwał...
Wywiad warty przeczytania.