Kim jest Stanisław Lem: Pisarzem czyli Filozofem?

[lemolog]

Stanisław Lem był bardzo dumny z tego, że jego imię jako filozofa ukazało się w encyklopediach filozoficznych: w Nemcach (1999), Białorusi (1999), Rosji (2001), Polsce (2005). Kilka cytatów z Lema:
„Urodziłem się, żeby filozofować w czasie, kiedy w królestwie filozofii nie było już możliwe tworzenie całościowych systemów”.
„Zapewne istotnie jest tak, że otchłaniejsze horyzonty filozoficzne otwierają się w mojej  beletrystyce, niż w dyskursywnych książkach, co zapewne po części stąd idzie,  że gdy piszę coś dyskursywnego, odruchowo powściągam się, starając się byc bardziej  zdyscyplinowanym”.
„Nadal widzę wyższość literatury w tym, że inaczej niż w nauce, niż w filozofii, można samemu sobie w poetyce beletrystycznej przeczyć, można siebie kwestionować, można z tym swoim igrać tak, tak samo, jak z  całym światem. I światy, dla igraszki stwarzane, posiadaja wdzęk, jakiego w żadnym filozoficznym, czyli poważnym dyskursie nis znaleźć. A jeśli znaleźć,  eo ipso, jest to już Literatura, Zamaskowana, Kamuflowana, filozofię Udająca, ale nie będąca nią "naprawde"”.

Pytanie dla wszystkich wielbicieli:
Kim waszym zdaniem jest Stanisław Lem:
1) Pisarz, wygłaszający pewną własną filozofią (filozofujący pisarz)?
czyli 2) Filozof, uprawiający wspaniałą literaturę piękną (pisarstwujący filozof)?

[maziek]

Pytasz, czy ognisko to przede wszystkim ciepło, czy światło .

Moim zdaniem byl przede wszystkim pisarzem, ponieważ nie stworzył systemu w sensie naukowym (nie napisał dzieła z definicjami itepe).

Pisarstwowanie - to piękny neologizm! .

[liv]

Poważne pytanie stawiasz Lemologu.
Nad takim trzeba się zastanowić, przetrawić a odpowiedź będzie z natury , przynajmniej po części osobista, może wręcz intymna. Dlatego poczekam do jutra.
 Na szybko zaś, w ramach zasugerowanych dwóch opcji, wydaje mi się, że najpierw był pisarzem ( w sensie artystycznym, oczywiście). Z czasem jednak, pisarstwo stało się narzędziem przekazu. Czy filozofii, nie wiem. Na pewno własnych, opartych na olbrzymiej, interdyscyplinarnej wiedzy, wizji świata.

[Q]

Hmmm...  lemologu... Muszę się niniejszym przyznać do niejakiej schizofrenii .

Nazywam Lema z lubością "Mistrzem", i podkreślam jak mój światopogląd (w dużym stopniu) ukształtował, więc wyglądałoby na to, że jest dla mnie głównie filozofem.

Ale zwykle myślę o nim jako o swoim ulubionym pisarzu .


(A serio to był jednym i drugim, ale takie szufladki są za małe, żeby pomieścić Lema.)

[liv]

Po upływie doby, zwyciężyła opcja, że Lem był bardziej filozofem . Będąc jednocześnie pisarzem .
W części książek dominował artyzm pisarski z filozofią mimochodem. W drugiej, liczniejszej, wyjściowa była filozofia ubrana w literaturę.
Poza tym, jeżeli  np. o Wolterze ,Kołakowskim , mówimy filozofowie, to gdzie różnica?  Pirx, przykładowo, to taki wolterowski Kandyd.
A, czy tytuł "Filozofia przypadku", nie jest tu jakąś podpowiedzią?
Inna sprawa, to co ukształtowało Lema jako filozofa? Inspirujący wątek znalazłem na stronie Wojciecha Sady, w jego wstępie do dzieła Wittgensteina (mistrza Lema, jeżeli tak można się wyrazić). Pozwolę sobie zacytować:

W miarę, jak wiedza się zmienia, zmieniać się musi filozofia. I tak, twierdzi Piaget, powstanie matematyki uformowało system Platona, logika i biologia oddziałały na Arystotelesa, geometria analityczna i algebra wytworzyły kartezjanizm, fizyka Newtononowska uformowała system Kanta, zaś powstanie historii i socjologii - systemy Hegla i Marxa. Filozofia potrzebuje, dla swego rozwoju, bodźca z zewnątrz. Chodzi o to, by pojawił się nowy teoretyczny kontekst, w którym poszukujemy odpowiedzi na Wielką Zagadkę istnienia. Cześć odpowiedzi uważanych wcześniej za możliwe lub wręcz za prawdziwe dezaktualizuje się, pojawiają się w to miejsce nowe; a Wielka Zagadka rodzi w nowym kontekście inne pytania dodatkowe. Z tej perspektywy miejsce Traktatu jest oczywiste: jest to pierwsza książka filozoficzna inspirowana przez logikę matematyczną.

A co inspirowało Lema? Bo to, że wszystkie wyżej wymienione, to oczywiste. Ale co jeszcze?
Mechanika kwantowa?

[Q]

A co inspirowało Lema? Bo to, że wszystkie wyżej wymienione, to oczywiste. Ale co jeszcze?

Po mojemu to:
-przełom einsteinowski w kosmologii,
-Teoria Ewolucji,
-probabilistyka.

Niekoniecznie w tej kolejności.

[maziek]

A nie myślicie, że jednak jest się tym, kim się jest? Tzn. jaki zawód się obrało? Jeśli ktoś znany jest z malowania obrazów o treści historycznej, to mimo, że dla ich namalowania przeprowadza dogłębne studia historyczne - to nie mówi się o nim historyk - tylko malarz? Taką ma formę wypowiedzi, nawet jeśli jest genialnym historykiem, a średnim malarzem - to jego prace nie bedą traktowane (w warstwie merytorycznej) jak prace naukowe, tylko jako obrazy.

[olkapolka]

Jezeli wezmiemy doslowne znaczenie slowa filozofia czyli umilowanie madrosci a filozofa traktujemy jako osobe znajdujaca upodobanie w tejze to dla mnie bez watpienia Lem byl pisarzem i filozofem.Kolejnosc dowolna i jednako prawdziwa.
Natomiast jesli spojrzymy na to pytanie od strony czysto zawodowej to moim subiektywnym Lem byl bardzo dobrym pisarzem ale nie zawodowym filozofem.Tak jak nie byl zawodowym matematykiem,fizykiem itp...chociaz mial rozlegle wiadomosci w tych dziedzinach i "probowal sie" z nimi na rozne sposoby w swoich ksiazkach.

[liv]

Każdy filozof jest pisarzem ( z wyjątkiem Sokratesa możne). Nie każdy pisarz jest filozofem .
 A Buonarroti był malarzem, czy rzeźbiarzem?

[maziek]

Ale. Nikt nie broni być i hydraulikiem i harfistą równocześnie. Ale nie jest się hydraulikiem grając o wodociągach na harfie .

Kazdy filozof to pisarz? Haha. Przy Kołakowskim można umrzeć (przynajmniej ja).

[olkapolka]

Każdy filozof jest pisarzem

Pewnie sek w definicji pisarza ale wg mnie to nie tozsamosc.Tym tropem to kazdy np fizyk opisujacy stan swiata w swoim dziele to tez pisarz.W ogole ciezko byloby znalezc takiego czlowieka ktory nie bylby pisarzem rozumianym jako osoba zapisujaca mysli.
Malarza i rzezbiarza laczy pojecie artysta.

[lemolog]

np fizyk opisujacy stan swiata w swoim dziele to tez pisarz

Lem nie zgadza się: «Literatura zajmuje się człowiekiem nie na zasadzie wyboru z niezliczonego mnóstwa przedmiotów, a z konieczności, i wcale nie powinno to być powodem do dumy, ponieważ niczym innym po prostu zajmować się nie może. A jeśli próbuje to robić, przestaje wykonywać swoje zadania i staje się beletryzowaną techniczną prognozą lub napisanym w formie scenariusza artykułem o perspektywach rozwoju nauki. Takie połączenie hipotez i prawd niekiedy bardzo ciekawie się czyta, lecz nie staje się ono przez to dobrą literaturą. Fantastyczność utworu powinna być tylko środkiem do osiągnięcia celu, zaś celem jest dążenie do tego, by bardziej szczegółowo poznać człowieka: «stopień fantastyczności» nie znaczy nic, jeżeli tym celom nie służy. Nawet jeśli jakiś utwór naprawdę przewidzi stan fizyki w roku 3000, będzie genialną prognozą fizyki, lecz na pewno nie okaże się genialną powieścią. Ideałem fantasty powinno być zatem nie «maksimum fantastyczności», tylko jej «optimum» - w takiej mierze, w jakiej wymaga tego cel jego pracy».

[olkapolka]

np fizyk opisujacy stan swiata w swoim dziele to tez pisarz

Lem nie zgadza się

No wlasnie lemologu...ja tez sie nie zgadzam;)

[Q]

Przy Kołakowskim można umrzeć (przynajmniej ja).

"Klucz niebieski" jest świetny, taki trochę lemowaty stylistycznie, rzekłbym. Jak czytałem kłócących się Boga i Szatana to jakbym Trurla i Klapaucjusza słyszał .

[ANIEL-a]

Przyłączam się do opcji "pisarskiej".  Moim zdaniem jeżeli bardzo szeroko potraktować słowo "filozof", to podciągnie się pod tą definicję każdego pisarza, który napisał coś głębszego niż kałuża. Przecież Dostojewski, Kafka czy Dick też stawiali pytania fundamentalne. Ale ponieważ ich odpowiedzi były albo żadne albo też z założenia niecałościowe, prawdziwe dla jednostek, nie tworzyli systemów, nie pretendowali do tego. Pisali powieści. Fabuła. Poszedł, zabił....

Filozofa (w sensie zawodu czy działalności, niekoniecznie czegoś płatnego, ale jednak opisującego mojego podstawowe życiowe zajęcie:  jestem filozofem, podróżnikiem, hydraulikiem, złodziejem...) definiowałabym jako osobę, która zajmuje się tworzeniem CAŁOŚCIOWYCH systemów filozoficznych (i rozbijaniem w proch systemów kolegów ), dążącego do tego, żeby jego odpowiedzi na fundamentalne pytania były uniwersalne: dla ludzi jako zbioru wszystkich jednostek, dla wszystkich bytów takich czy owakich, dla wszystkich aktów językowych itp. Ponadto taki filozof powinien dążyć do opisania wycinka świata, którym się zajmuje, w kategoriach naukowych, dążąc do tego, by jego teoria była zgodna z doświadczeniem, prawdziwa zawsze i niefalsyfikowalna.

Zdaję sobie sprawę że, to co opisuję to "byt idealny" filozofa, a w rzeczywistości jest mnóstwo wyjątków i róznych "ale". Skoro jednak mamy już szufladkować, to przynajmniej powiedzmy, co powinno w tej szufladce być

I w tym sensie Lem nie był filozofem - nie budował jednego systemu, w każdej powieści dawał inne odpowiedzi na te pytania, mówił: sed tamen esse potest totaliter aliter. Czasem mówił "oto jacy są ludzie, jaka jest nasza rasa", ale nie pretendował (jak filozof) do opisywania ich jako całości i nie pretendował do nadawania głoszonym prze niego w powieściach teoriom wymiaru naukowego. Jedynym wyjątkiem może być rzeczywiście Filozofia przypadku oraz generalnie wizja świata jako chaosu przypadkowych a koniecznych zajść.... Jednak gros pracy to była jednak beletrystyka.

Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że są ludzie, którzy łączą te dwa zajęcia. Weźcie jednak pod uwagę, że Kołakowski (maźku ja tam lubię, ale ja dziwna zawsze byłam), Camus, Sartre czy Vian albo nawet Platon NAJPIERW mieli jakiś systemowy ogląd rzeczywistości, a potem pisali powieść czy dialogi, żeby przybliżyć swoje poglądy maluczkim...

Wracając do Lema - wiem, że był bardzo dumny i zadowolony, kiedy zaczęto klasyfikować go jako filozofa, ale był też zdziwiony