Czujność cenzora!

[liv]

Pomyślałem, że dam nowy wątek, bo jest tego więcej.
Zatem na początek przeniosę fragment dotyczący Astronautów. Taki dublet 

Meandry cenzury 
rozbawiająco-smutne 

Stanisław Lem  „Astronauci” – opinia cenzorki (fragmenty) – 1951

Recenzja wtórna
Niedociągnięcia, braki, minusy;

1.   bohaterowie powieści oderwani są całkowicie od bazy społecznej – stanowią pewnego rodzaju „trust mózgów” / zebrania uczonych decydujących o losie wyprawy, który ma na celu zapobieżenie katastrofie grożącej ludzkości ze strony mieszkańców planety Wenus. Sugerować to może, jakoby w przyszłym ustroju powstała jakaś grupa, czy kasta ludzi wyodrębnionych od reszty społeczeństwa.
2.   przedstawienie wojen jako rezultatu ślepych i niszczących sił. Mieszkańcy Wenus prowadziły między sobą walkę, aby wyniszczyć się wzajemnie, podobnie jak to czynią obecnie imperialiści i jak to działo się w przeszłości na ziemi. Jest to idealistyczny punkt widzenia zbliżony do poglądów drobnomieszczańskich pacyfistów. Autor zamazuje tu klasową treść ludobójczej polityki imperialistów.

Przeoczenia cenzury prewencyjnej
Ingerencje ;  niesłuszne jest zdanie, że człowiek „nauczył się kierowania siłami społecznymi które przez całe wieki udaremniały postęp zwracając się przeciwko człowiekowi „ [str. 44]
Bez bliższych wyjaśnień, o jaką epokę w tym wypadku chodzi, zdanie to nie ma sensu, bo siły społeczne nie zawsze udaremniały postęp, a kierować nimi może człowiek dopiero w epoce socjalizmu.
Należałoby je poprawić.
Na ogół, biorąc pod uwagę momenty wychowawcze tej książki, można ją ocenić jako wartościową pozycję w naszej literaturze fantastycznej.

14-12-1951

[liv]

Księga Robotów czyli pierwotna wersja "Dzienników Gwiazdowych"
Uwagi do podróżny XI, co to Karkulowsiał zwartusiał, ratuwsianku, Bożywsio

Księga Robotów. Stanisław Lem, Iskry (maszynopis) 1961

"...Kalkulator panuje nad nimi całkowicie dzięki potwornemu systemowi szpiegowskiemu, dzięki metodzie zastraszania. Tichy dokonuje jeszcze jednego odkrycia. Kalkulator w ogóle nie istnieje. Cały system , fikcja, został stworzony przez ludzi dla całkiem materialnych celów. Tichy – jedyny który nie zdradza, zgromadza cały lud na dziedzińcu, tu wszyscy zrzucają maski robotów. Koszmar się skończył - wszyscy mogą powrócić na Ziemię.
Takie opowiadanie można odczytać jako czystą fantazję autora, nie mającą żadnego podtekstu , ale można też je odczytać jako potępienie systemu terroru w którym każe się ludziom przywdziewać maski, ale również można je odczytać jako – powiedzmy – aluzję do okresu Kultu jednostki. Trudno mi ocenić co autor miał tu na myśli. W każdym razie wg. mnie niebezpieczeństwo odczytania opowiadania jako pewnej aluzji  istnieje i tutaj muszę takie niebezpieczeństwo zasygnalizować."

[Q]

Piękne - okres kultu jednostki potępiamy, ale demaskować go za głośno nie wypada.
Widać jednak, że cenzor nie chciał zrobić Lemowi krzywdy, skoro doszukał się tylko (ewentualnej ) aluzji do stalinizmu, niczego więcej.

ps. Dobrze, że przeczytałem o czym mowa, bo widząc tytuł myślałem, że Kagan bumerangiem powrócił .

[liv]

Widać jednak, że cenzor nie chciał zrobić Lemowi krzywdy, skoro doszukał się tylko (ewentualnej ) aluzji do stalinizmu, niczego więcej.

Cenzorka... tak, widać , że nie chce zrobić "ku-ku" pisarzowi, ale pro forma czegoś tam się doszukuje. W końcu - taka robota 
W drugim "podejrzanym" opowiadaniu, też jest łaskawa.
Słynne Skrzynie Corcorana

"...Tej fantazji towarzyszy interesująca teza filozoficzna o roli i znaczeniu Boga.
- Podobnie jak Corcoran, który stworzył skrzynie-ludzi ograniczając ich przeżycia swoimi(?) impulsami z bębna, powinien być uznany za Boga w stosunku do skrzyń, tak samo musi być i Bóg Corcorana  i następnie cała hierarchia innych wyższych z kolei bogów. Temu systemowi bogów towarzyszy i treść Bóstwa, która polega na nieinterweniowaniu Boga w sprawy ludzkie. Bunt ludzi przeciw Bogu jest w istocie swojej swej pochwałą Boga, który potrafił stworzyć tak doskonałą istotę, iż ta nawet się nie domyśla istnienia boga.
Jest to wykład idealizmu filozoficznego, doprowadzony poprzez fantazję autora i czysto techniczne przedstawienie skrzyń-istot do pewnego paradoksu.
Tutaj również można to opowiadanie potraktować jako czystą fantazję, można jednak odczytać je inaczej, a mianowicie wysnuć wniosek – na podstawie analogii między światem żelaznych skrzyń, a naszym, ludzkim światem – wniosek o beznadziejności i nieprawdziwości życia ludzkiego. Mimo to nie stawiam wniosku o wyłączenie opowiadania z uwagi na to, że trudno jest traktować serio tego rodzaju wywody."
14.IV. 1961 r.

[liv]

Teksty z Księgi robotów musiały wprawić krąg cenzorski w konsternację, gdyż było kilka instancji.
Tu , "dobry policjant";
Przeczytałam oba zakwestionowane opowiadania. Pierwszy utwór p.t. „Podróż jedenasta” jest raczej utworem humorystycznym, groteską i celną kpiną. Autor kpi z literatury  fantastyczno-naukowej (np. widzę tu parodię „Pozytronowego detektywa” – autora nie pamiętam), z ludzkich wyobrażeń o dalekiej przyszłości, no i oczywiście z człowieka w ogóle, z tego co jest w nim małe, podłe i tchórzliwe.
 Drugie opowiadanie pisane jest już na serio, jest to utwór filozoficzny. Moim zdaniem autor potępia nieludzkiego uczonego, który bez żadnej korzyści dla ludzkości tworzy nieszczęśliwe egzystencje w żelaznych skrzyniach – sam siebie skazuje na samotność i bezowocność swych genialnych wynalazków.
Chciałam zwrócić jeszcze  uwagę na przedmowę do całej pozycji. Jest ona również utrzymana w formie groteski a przyrównywanie „nieustraszonego” Iona Tichego, bohatera „Księgi robotów” do Münchhausena , największego łgarza w literaturze mówi samo za siebie. Moim zdaniem każe i nam przymknąć oko.
7.IV. 1961

Wreszcie grandefinale, kwintesencja essencji, szeroka dyskusja w duchu centralizmu demokratycznego i ...
- jest decyzja!
           Jest wolność!

Notka (odręczna)
W wyniku dyskusji tow. Szymanko wycofała swoje obiekcje odnośnie opowiadania pt: „Wspomnienie pierwsze”   (czyli Corcoran; ja)
Natomiast opowiadanie pt:  „Podróż jedenasta” poza tow. Szymanko i tow. Światycką (?) czytali : tow. Burcyn i Suchień (?). Po dyskusji uznano, że opowiadanie nie może być zakwestionowane i należy go zwolnić do druku.
Decyzję odnośnie zezwolenia na druk całej publikacji  St. Lema pt:  „Księga robotów” – przekazałem red. Olszańskiej w dn. 20. IV. 61.
Dnia 21.IV.61 Wyd. Iskry zgłosiło formalny wniosek  o zezwolenie na druk w/w  książki. Książkę zwolniłem do druku
W-wa,  21.IV. 61           podpis nieczytelny
https://www.aan.gov.pl/lem/#page/40

[liv]

Z polskiego na polski 
Astronauci
St. Lem
czytelnik
nakład 10350
Recenzja
Powieść osnuta została na tle głośnego wypadku „kosmicznego” jaki miał miejsce w r. 1908 na Syberii. Spadł tam meteor ogromnej wielkości, kładąc pokotem znaczne przestrzenie tajgi wbił się głęboko w skorupę ziemską.
Trudno mi powiedzieć czy książka jest oparta na pewnych danych naukowych. Sądzę, że prawdopodobnie tak, wskazywałaby na to terminologia książki.  W każdym razie fantazja łączy się tu z pewną znajomością rzeczy i nawiązuje szeroko do znanej nam rzeczywistości.
Bezsporną zaletą książki jest świetnie wykorzystana literacko fascynująca tematyka powieści. Książka została tak skonstruowana, że bez rozbicia całości i jednolitości obrazu wprowadza czytelnika w coraz to nowe kręgi wiedzy naukowej.
Książka ma duże walory wychowawcze. Pisarze burżuazyjni w rodzaju Juliusza Werna, Wellesa nie potrafili przedstawić organizacji społeczeństwa ludzkiego, która stwarzałaby warunki dla niezwykłych osiągnięć naukowo-technicznych.
Akcja powieści „Astronauci” odbywa się natomiast w epoce komunizmu, długi czas po upadku ostatniego państwa kapitalistycznego i po ostatniej wojnie na ziemi.
Mimo ujarzmienia sił przyrody, które przekształcają całkowicie warunki i formy życia i pracy człowieka,  twórca i kierownik tego dzieła człowiek epoki komunizmu panuje nad nimi,  kieruje nimi i jest najważniejszą bo rozumną istotą w bezmiarze gigantycznych sił natury.
Książka będzie świetną lekturą dla młodzieży.
21. VII. 1951
Udzielić zezwolenie na skład
https://www.aan.gov.pl/lem/#page/25

[Q]

Trudno mi powiedzieć czy książka jest oparta na pewnych danych naukowych. Sądzę, że prawdopodobnie tak, wskazywałaby na to terminologia książki.

Rozbrajające. Wychodzi na to, że Dukaj ma rację, że aby analizować i oceniać dzieła SF należy posiadać - jak on to zwie - muskuł fantasty (złożony ze ścisłej wiedzy i pewnej skłoności do zbudowanych na jej podstawach abstrakcji). Na miejscu czytającego wniosek szefa (szefowej?) tej osoby natychmiast zacząłbym specjalnych cenzorów do zajmowania się SF szukać .

Książka ma duże walory wychowawcze. Pisarze burżuazyjni w rodzaju Juliusza Werna, Wellesa nie potrafili przedstawić organizacji społeczeństwa ludzkiego, która stwarzałaby warunki dla niezwykłych osiągnięć naukowo-technicznych.
Akcja powieści „Astronauci” odbywa się natomiast w epoce komunizmu, długi czas po upadku ostatniego państwa kapitalistycznego i po ostatniej wojnie na ziemi.
Mimo ujarzmienia sił przyrody, które przekształcają całkowicie warunki i formy życia i pracy człowieka,  twórca i kierownik tego dzieła człowiek epoki komunizmu panuje nad nimi,  kieruje nimi i jest najważniejszą bo rozumną istotą w bezmiarze gigantycznych sił natury.

To też rozbrajające, choć na inny sposób, bo entuzjazm wydaje się szczery.

Swoją drogą: poziom ocen, sposób budowania zdań... Czy do roboty na Mysiej też werbowali na zasadzie nie matura, lecz chęć szczera..., przynajmniej w początkowym okresie?

[xetras]

Składam niniejszym pokorna prośbę o cenzorską recenzję "Przekrojowego" "Obłoku Magellana" oraz 3 tomów "Czasu nieutraconego" oraz "Jachtu Paradise".
Może coś w archiwach epoki stalinowskiej uda Wam się odnaleźć ?

[liv]

Może coś w archiwach epoki stalinowskiej uda Wam się odnaleźć ?

To chyba do zawodowców już...my tu wsie amatorszcziki 
Ja przełożyłem tylko te pisane ręcznie, bo nie każdy odszyfruje bazgrolicę.

Składam niniejszym pokorna prośbę o cenzorską recenzję "Przekrojowego" "Obłoku Magellana" oraz 3 tomów "Czasu nieutraconego" oraz "Jachtu Paradise".

"Szpital przemienienia" akurat jest. Pod pierwotną nazwą "Kontrapunkt". Ale to już druk, więc każdy przeczytać może sam. Jest tam kilka ciekawostek, np. "faszyści ukraińscy" w roli głównych oprawców szpitala...
W razie gdyby rozwinęła się rozmowa na ten temat przeniosę na stosowną półkę w Akademii.
acha...klik lewą muszką - powiększenie, strzałki przewijają.
https://www.aan.gov.pl/lem/#page/29

[liv]

A miał być książkowy debiut 
Wywiad i atomy to tom sensacyjnych opowiadań szpiegowskich, opartych na pracy wywia­du angielskiego, przedstawionego przez autora jako  świetnie pracujący aparat antyniemiecki.
Wywiad radziecki wprowadzony tylko w jednym opowiadaniu (pierwszym) -  papierowy i nie­ przekonywujący [!]. Opowiadania nierówne, bez żadnej wartości literackiej, polityczny wpływ będą miały niepożądany, przyczyniając się do popularyzacji Anglików z czasów wojny. D-Day przedstawia, na przykład, jako „wspaniały triumf’ techniki i ludzi.  Książka nie nadaje się do wydania.

https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2008-t99-n2/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2008-t99-n2-s191-198/Pamietnik_Literacki_czasopismo_kwartalne_poswiecone_historii_i_krytyce_literatury_polskiej-r2008-t99-n2-s191-198.pdf

[xetras]

Niewiele albo tylko z późniejszych relacji jest o niezwolnieniu  "Edukacji Cyfrania" do druku w Szpilkach w 1971 roku.
Nie potrafię znaleźć tego, czy urzędowy ślad czujności cenzora pozostał.

[liv]

Niewiele albo tylko z późniejszych relacji jest o niezwolnieniu  "Edukacji Cyfrania" do druku w Szpilkach w 1971 roku.
Nie potrafię znaleźć tego, czy urzędowy ślad czujności cenzora pozostał.

Też nie znam szczegółów poza wzmianką u Orlińskiego. Choć można się domyślić, że to Gorylium było nie do przełknięcia dla cenzorów.

[olkapolka]

Nie wiem czy to w ogóle oparło się o urzędy...chyba redakcja odrzuciła - po prostu.

U Orlińskiego w "Lem w PRL-u" jest tylko komentarz o fragmentach "Kongresu..." i opowiadaniu "Profesor Dońda", które zostały opublikowane w "Szpilkach" oraz o "pozostałych propozycjach" Lema, które były jednak albo zbyt obrazoburcze politycznie (Edukacja Cyfrania), albo po prostu nie pasowały do profilu pisma.

[liv]

Nie wiem czy to w ogóle oparło się o urzędy...chyba redakcja odrzuciła - po prostu.

U Orlińskiego w "Lem w PRL-u" jest tylko komentarz o fragmentach "Kongresu..." i opowiadaniu "Profesor Dońda", które zostały opublikowane w "Szpilkach" oraz o "pozostałych propozycjach" Lema, które były jednak albo zbyt obrazoburcze politycznie (Edukacja Cyfrania), albo po prostu nie pasowały do profilu pisma.

Oprzeć się o "mysią ulicę" musiało. I tam widać obleciało, skoro ukazało się drukiem jako książka. Zatem najpewniej masz rację, że to redakcja Szpilek "przezornie" odrzuciła tekst.
Kolegium redakcyjne, czy pojedynczy redaktor...wtedy odpowiadali głową (czy raczej stołkiem) za puszczenie czegoś, co władzy czyli szefom nie "teges". Raczej dmuchali na zimne, niż ryzykowali.
Ale czy dzisiaj jest mocno inaczej?
https://pl.wikipedia.org/wiki/Redaktor
I jak świeża bułeczka WO ?

[olkapolka]

I jak świeża bułeczka WO ?

Trudno powiedzieć - na razie lekki "opór materii", ale przeczytałam dopiero około 40 stron.

Natomiast w temacie i pętelkując do innych tematów...na stronie 71 zdjęcie listu/telegramu z ZZRF Zespół Kadr z 22.10.1964:

Niniejszym uprzejmie komunikujemy, że scenariusz Pana p.t. "Szpital Przemienienia" nie uzyskał akceptacji Komisji Ocen Scenariuszy.

podpisano: Józef Hen.