Taki mam dzisiaj dzień, że się trochę ponawymądrzam:
Zasadniczo przyjmuje się rozróżnienie takie (oczywiście, podaje bardzo skrótowo i ogólnikowo):
* FANTASTYKA - całość utworów, które są w dowolny sposób ,,udziwnione'', niezgodne z realistyczną wizją świata, niezależnie od prezentowanego przez nie stopnia prawdopodobieństwa (Iliada, Proces, powieści Marqueza, Dicka, Lema... co kto chce);
* SF - te utwory, które podpierając się ustaleniami nauki aktualnymi w danym czasie starają się swoją fantastyczność uprawdopodobnić (zależnie od klasy książki robią to gorzej lub lepiej). Czyli: podróże w czasie (dopóki nauka całkowicie ich nie wykluczy), wizje przyszłości z wynalazkami albo "wtórnym średniowieczem" po katakliźmie naturalnym albo spowodowanym przez człowieka, światy alternatywne (dopóki nauka całkowicie ich nie wykluczy) itp.
Zasadniczo ich podstawą jest naukowa wizja świata, a ich założenia powinny być niesprzeczne z nauką.
Ponadto: jeżeli ktoś pisał 200 lat temu o podróży balonem na Księżyc (a byli tacy, Polak też), to pozostawał w zgodzie z twierdzeniami współczesnej sobie nauki i pisał SF. Dziś to by była fantasy albo groteska, zależnie od formy i treści;
* FANTASY - nie kryją się ze swoją fantastycznością, a podstawą jest wizja świata "magiczna", tzn - świata, w którym nauka nie ma nic albo niewiele do powiedzenia, a ponad światem materialnym jest świat nadprzyrodzony, niematerialny, duchów i sił, których nie można metodami naukowymi zmierzyć i zweryfikować, a które mają wpływ na świat ludzki. To jest wyróżnik fantasy, a nie czy akcja dzieje się w odległej przeszłości, w przyszłości czy w innym świecie.
ZASTRZEŻENIA:
1) trzeba pamiętać, że ten podział nie jest dosłownym tłumaczeniem angielskich znaczeń (np. fantasy ma po angielsku dużo szersze znaczenie...);
2)oczywiście, mogą być inne kryteria podziału, są używane inne definicje i fantastyki i SF i fantasy, zarówno u nas, jak i w innych krajach, przyczyną są też niuanse znaczeniowe tych samych słów w różnych językach. Podane przeze mnie rozróżnienie i definicje są w polskiej teorii lit. najbardziej powszechne, a mi osobiście odpowiadaja, bo wydaje mi się najbardziej logiczne i biorące pod uwagę najistotniejsze rozróżnienie pomiędzy SF i fantasy, a jednocześnie sensownie lokują te odmiany gatunkowe w obrębie szeroko rozumianej fantastyki.
Ale jak ktoś sobie życzy mieć inny podział, to wolna wola, nie będę się wdawać w polemiki
3)tak, wiem, można podać setki przykładów utworów (jak np. Diuna albo
Król elfów Dicka), których przynależność gatunkowa zależy od interpretacji czytającego... Ale moim zdaniem jest to i tak najbardziej klarowny podział, z jakim się spotkałam (a z racji studiów i zainteresowań, przeczytałam ich wiele).
Dla ambitnych
:
Jedna z najnowszych z polskich definicji, opracowana przez Leszka Pułkę i umieszczona w
Słowniku literatury popularnej (Wrocław 1997) (podkreślenie moje):
Literatura fantastycznonaukowa (science fiction). Odmiana prozy wysokoartystycznej i popularnej, w której świat przedstawiony mieści się w przyszłości w stosunku do czasu powstania tekstu i jest współtworzony przez wizje oraz prognozy dotyczące przewidywanego rozwoju techniki, nauki i masowej komunikacji. Współcześnie sf stała się pojęciem nieostrym, tym bardziej że w polskiej tradycji literaturoznawczej nie jest uważana za gatunek, lecz za odmianę literatury fantastycznej. [...]
Krytyka światowa rozciąga pojęcie sf na teksty prozatorskie, dzieła filmowe i komiksy, uznając, że jest to bardziej wyróżnik typu czasoprzestrzeni i sposób budowania prawdopodobieństwa świata przedstawionego niźli zespół cech gatunku literackiego. [...]
O przynależności tekstu do literatury fantastycznonaukowej decydują cztery cechy: specyficzny typ czasoprzestrzeni, neologizmy związane z rozwojem techniki, motyw kontaktu z obcą cywilizacją lub podróży w czasie (i przestrzeni), jako leitmotiv oraz cudowność praktykowanych przez bohaterów wynalazków technicznych czy odkryć naukowych.
Warunek podstawowy, który musi spełniać utwór sf, to uprawdopodobnienie kreacji czasoprzestrzennej i technologicznej, czyli zgodność lub hipotetyczna zgodność wydarzeń fikcyjnych ze współczesnym stanem wiedzy o nauce i technice. Dlatego między innymi czasoprzestrzeń zdarzeń fantastycznych w świecie przedstawionym zachowuje pozory naukowości, a fenomeny biologiczne i psychologiczne zyskują racjonalne uzasadnienie. Charakterystyczne chwyty konstrukcyjne utworów sf to przeniesienie akcji do innych galaktyk lub zamknięcie w przestrzeni pojazdu kosmicznego, wędrówka w czasie, koegzystencja lub konflikt z odmiennymi istotami. Najczęściej sf jest formą literatury rozrywkowej, choć wiele tekstów eksploatuje wątki utopijne i filozoficzne właściwe dla kultury wysokiej (utwory Lema, Bradbury[ch8217]ego, Aldousa Huxleya). [...]1.